Η ΚΑΤΑ ΓΡΑΜΜΑ ΕΞΗΓΗΣΗ ΤΩΝ ΓΡΑΦΩΝ ΕΙΝΑΙ ΙΟΥΔΑΪΣΜΟΣ ΑΠΑΡΧΑΙΩΜΕΝΟΣ

Η ιστορία όπως εξελίχθηκε είναι η ιστορία ενός πεπτωκότος κόσμου ο οποίος αποκαταστάθηκε από την πτώση, ο οποίος θεραπεύτηκε από το κακό και την αμαρτία. Αλλά το μυστήριο του Θε-Ανθρώπου, το μυστήριο της Θεϊκής Αγάπης είναι ευρύτερο και βαθύτερο από το λυτρωτικό έλεος. Ολόκληρη η Αποκάλυψη είναι η Ενανθρώπηση του Θεού, και η ενανθρώπηση του Λόγου. Με αυτήν την έννοια όλη η Αποκάλυψη είναι ανθρωπομορφική. Αυτό αναφέρεται άμεσα στις Γραφές. Είναι γραμμένες όλες γι' αυτόν - για τον Χριστό τον Θε-Άνθρωπο, όχι μόνο για τον Λόγο. Γι' αυτό, μία άμεση και κατά γράμμα κατανόηση των Γραφών είναι ανεπαρκής και ακόμα εσφαλμένη. Γιατί η ίδια η ιστορία είναι μόνο ένα σύμβολο που εμφανίζει και καλύπτει την πνευματική πραγματικότητα. Το ίδιο ισχύει και στη λειτουργία, όπου κάθε πράξη είναι ένα μυστήριο, που δηλώνει και πραγματοποιεί συμβολικά ορισμένα συμβάντα κατά το αόρατο σχέδιο που «νοείται με το νου». Γι' αυτό, το να κατανοεί κανείς τις Γραφές κατά γράμμα και άμεσα είναι σαν να φονεύει το Χριστό, ο οποίος παραμένει κάτω από το γράμμα των Γραφών. Και αυτό είναι απαρχαιωμένος Ιουδαϊσμός - πράγματι, το «γράμμα» του Νόμου καταργείται με την άφιξη της αληθείας και της χάριτος. Η κατά γράμμα εξήγηση είναι Ιουδαϊστική αναισθησία για την Σάρκωση. Γιατί, στο σύνολό τους, οι Γραφές είναι ένα είδος Σαρκώσεως του Λόγου. Αυτή είναι η «αίσθηση, η δύναμη όλης της σημασίας και όλων των εικόνων των Γραφών και η γνώση των ορατών και αοράτων δημιουργημάτων». Οι σοφοί πατέρες που χρίσθηκαν από το Πνεύμα έμαθαν άμεσα από τον Λόγο. Από τον Λόγο επίσης προέρχονται οι πνευματικοί φωτισμοί των αρχαίων πατριαρχών και όλων των αγίων. Έτσι ο Άγιος Μάξιμος εν μέρει αναβιώνει την αρχαία ιδέα των «σπερμάτων του Λόγου».

Η «ΜΕΤΑΘΑΝΑΤΙΑ» ΜΟΙΡΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

   Ο Απόστολος Παύλος συνηγορεί για την «απολύτρωσιν του σώματος» (ρωμ. 8,23). Όπως δε ο Άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος υπεμνημάτισε αυτά τα χωρία, πρέπει σαφώς να διακρίνουμε ανάμεσα στο σώμα καθ' εαυτό και στη «φθορά». Το σώμα είναι δημιούργημα του Θεού, αν και φθάρθηκε. Το «ξένο στοιχείο» που πρέπει να απεμπολισθεί δεν είναι το σώμα αλλά η φθορά (Περί Αναστάσεως Νεκρών 6). Υπήρχε μια πρόδηλος «σύγκρουσις στην ανθρωπολογία» ανάμεσα στο χριστιανικό μήνυμα και στην ελληνική σοφία. Ο Αριστοτέλης και όχι ο Πλάτων ήταν το έσχατο καταφύγιο που μπορούσε να βοηθήσει τους Χριστιανούς φιλοσόφους. Στη φιλοσοφική ερμηνεία της εσχατολογικής της προσδοκίας, η χριστιανική θεολογία ευθύς εξ' αρχής στηρίχθηκε στον Αριστοτέλη. Μια τέτοια, βέβαια, μεροληπτική προτίμηση μπορεί να φαίνεται απροσδόκητη και παράξενη. Γιατί, μιλώντας κατ' ακρίβεια στον Αριστοτέλη δεν υπάρχει χώρος για μια «μεταθανάτια» μοίρα του ανθρώπου. Ο άνθρωπος είναι καθ' ολοκληρίαν θνητός. Η μοναδική του ύπαρξις δεν είναι ένα πρόσωπο, και δεν ξεπερνάει το θάνατο. Κι όμως σ' αυτή την αδυναμία του Αριστοτέλη ευρίσκονταν η δύναμίς του. Είχε μια πραγματική κατανόηση για την ενότητα της ανθρώπινης υπάρξεως. Ο άνθρωπος ήταν γι' αυτόν, πρωταρχικά, μια ατομική οντότητα, μια ζώσα ενότητα.Ο άνθρωπος ήταν ένας ακριβώς μέσα στη δυαδικότητά του, σαν «εμψυχωμένο σώμα», και τα δύο στοιχεία υπάρχουν μέσα σ' αυτόν μαζί, σε μια συγκεκριμένη και αδιάσπαστη σχέση. Ψυχή και σώμα για τον Αριστοτέλη δεν είναι πλέον δύο στοιχεία, που συνδέθηκαν ή ενώθηκαν μεταξύ τους, αλλά μάλλον, απλώς και μόνο, δύο όψεις της αυτής συγκεκριμένης πραγματικότητος. «Ψυχή και σώμα μαζί συνιστούν το ζώο. Επομένως δεν χρειάζεται καμμία απόδειξις οτι η ψυχή δεν μπορεί να χωρισθεί από το σώμα» (Περί Ψυχής 413α). Άπαξ η λειτουργική ενότητα ψυχής και σώματος διασπασθεί από το θάνατο, δεν υπάρχει πια «οργανισμός», το πτώμα δεν είναι πια σώμα, και ένας νεκρός άνθρωπος δύσκολα μπορεί να ονομασθεί άνθρωπος. Κανένα είδος μετεμψυχώσεως σε άλλα σώματα ήταν δυνατή για τον Αριστοτέλη. Κάθε ψυχή συνδέεται με το δικό της αποκλειστικά σώμα, το οποίο μορφοποιεί, και κάθε σώμα έχει τη δική του αποκλειστικά ψυχή σαν τη ζώσα αρχή του, το «είδος» ή τη μορφή του. Ήταν λοιπόν δυνατό να προσληφθεί η Αριστοτελική αντίληψις προς εξυπηρέτηση χριστιανικών σκοπών, και τούτο ακριβώς έπραξαν οι πατέρες. Φυσικά, ο ίδιος ο Αριστοτέλης δεν ήταν προφανώς «ούτε ένας Μουσουλμάνος μυστικός, ούτε ένας χριστιανός θεολόγος». Το πραγματικό σφάλμα του Αριστοτέλη δεν έγκειται στη «φυσιοκρατική του ενόραση» αλλά στο οτι δεν παρεδέχετο καμμια διάρκεια στο άτομο. Αυτό όμως ήταν ένα κοινό σφάλμα της Ελληνικής Φιλοσοφίας.                                                                               

ΤΟ ΒΑΠΤΙΣΜΑ, Η ΧΑΡΙΣ ΚΑΙ ΟΙ «ΝΕΚΡΕΣ ΨΥΧΕΣ»

Στο βάπτισμα ο άνθρωπος δεν εγείρεται πραγματικά, αλλά μόνο απελευθερώνεται από το φυσικό κακό και από το αναπότρεπτο του θανάτου. Κατά το βάπτισμα διασπάται η συνέχεια του κακού. Ο άνθρωπος δεν ανίσταται, μια και δεν απέθανε, αλλά εξακολουθεί να παραμένει ακόμη στη ζωή αυτή. Το βάπτισμα απλώς προτυπώνει την ανάσταση. Κατά το βάπτισμα προγεύεται κανείς τη χάρη της τελικής, εσχατολογικής αναστάσεως. Το βάπτισμα είναι η αρχή, η ανάσταση είναι το τέλος και η κεφαλαίωσις, το πέρας. Ο Άγιος Γρηγόριος, ιδιαίτερα, τόνισε την ανάγκη να τηρηθεί και διαφυλαχθεί η βαπτισματική χάρις.Γιατί κατά το βάπτισμα οχι μόνο η φύσις, αλλά επίσης και η θέλησις μεταβάλλεται και μεταμορφώνεται, παραμένοντας ωστόσο ελεύθερη. Και αν η ψυχή δεν καθαρισθεί και δεν εξαγνισθεί μέσα στην ελεύθερη άσκηση της θελήσεως, το βάπτισμα αποδεικνύεται άκαρπο. Η μεταμόρφωσις δεν πραγματοποιείται, η νέα ζωή δεν έχει ακόμη μορφωθεί. Η χάρις, πράγματι, παρέχεται. Δεν είναι όμως δυνατό να επιβληθεί πάνω σε κανένα άνθρωπο, που είναι ελεύθερος και δημιουργημένος κατ' εικόνα Θεού. Η χάρις δεν ζωογονεί, ούτε ζωοποιεί τις κλειστές και πεισματικές ψυχές, τις πραγματικά «νεκρές ψυχές». Η ανταπόκρισις και η συνεργία είναι απαραίτητες.

Η ΨΥΧΗ ΕΙΝΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΜΑ

Η ψυχή δεν είναι ανεξάρτητο ή αυτόνομο ον, αλλά δημιούργημα, που και την ίδια του την ύπαρξη την οφείλει στο Θεό-Δημιουργό. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί να είναι «αθάνατη» εκ φύσεως, αφ' εαυτής, αλλά μόνο κατά χάριν και «ευδοκίαν του Θεού». Η «αθανασία» δεν είναι χαρακτηριστικό της ψυχής, αλλά κάτι που εξαρτάται τελικά από τη σχέση του ανθρώπου με το Θεό, τον Κύριό του και Δημιουργό. Η ύπαρξη της ψυχής είναι «συμβατική», «υπό όρους». Όχι μόνο ο τελικός προορισμός του ανθρώπου μπορεί να επιτευχθεί στην Κοινωνία με το Θεό, αλλ' ακόμη και η ίδια του η ύπαρξη, η «επιβίωσή» του ή η αντοχή του εξαρτώνται από τη θέληση του Θεού. Ο Άγιος Αθανάσιος υπεστήριζε πολύ έντονα οτι κάθε δημιούργημα είναι «εκ φύσεως» ασταθές και εκτεθειμένο στην καταστροφή. Ο Άγιος Αυγουστίνος ένοιωσε την ανάγκη να προσδιορίσει την αθανασία της ψυχής του ανθρώπου, λέγοντας οτι η ανθρώπινη ψυχή είναι αθάνατη μόνο με τον τρόπο που ο Θεός επιθυμεί. Ο Άγιος Σωφρόνιος, Πατριάρχης Ιεροσολύμων (634 μ.Χ.), καταδικάζει την προ-ύπαρξη και αποκατάσταση των ψυχών, και δηλώνει καθαρά, οτι τα «νοητά», αν και δεν αποθνήσκουν, παρά ταύτα δεν είναι αθάνατα «εκ φύσεως», αλλά μόνο κατά χάριν Θεού.

Η ΒΙΒΛΙΚΗ ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ

Πολλοί χριστιανοί έχουν ξεχάσει σήμερα τη Βιβλική έννοια του θανάτου και της θνητότητος και θεωρούν το θάνατο μάλλον σαν μία απελευθέρωση, μία απελευθερωση της αθάνατης ψυχής από τη φυλακή του σώματος. Διαδεδομένη σε ευρεία έκταση η έννοια αυτή είναι τελείως ξένη προς τις άγιες Γραφές. Στην πραγματικότητα, η αντίληψη αυτή είναι ελληνική, ειδωλολατρική. Ο θάνατος δεν είναι μια απελευθέρωση, μια απαλλαγή, είναι αντίθετα, καταστροφή. «Ο θάνατος είναι στ' αλήθεια ένα μυστήριο, η ψυχή αποκόβεται, αποχωρίζεται από το σώμα, χωρίζεται από τη Θείω θελήματι φυσική της σύνθεση και σύνδεση. Γιατί παραδοθήκαμε στη φθορά και παντρευτήκαμε το θάνατο», άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός. Ο νεκρός άνθρωπος δεν είναι πλέον άνθρωπος. Γιατί ο άνθρωπος δεν είναι ένα ασώματο πνεύμα. Το σώμα και το πνεύμα είναι συνδεδεμένα,«σύζυγα», και ο χωρισμός τους είναι η αποσύνθεση του ανθρωπίνου «είναι». Μία άσαρκη ψυχή δεν είναι τίποτ' αλλο από ένα πνεύμα. Πάλι ένα σώμα άψυχο δεν είναι παρά σάρκες. Ο θάνατος του ανθρώπου δεν ανήκει στη Θεία τάξη της Δημιουργίας. Δεν είναι ούτε φυσικό ούτε κανονικό για τον άνθρωπο το να πεθάνει. Η θνητότητα του ανθρώπου είναι το στίγμα, ή τα «οψώνια» της αμαρτίας (Ρωμ. 6,23).

Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕΛΗΣΗΣ

Η θέληση του ανθρώπου για να θεραπευτεί πρέπει να στραφεί από μόνη της στο Θεό. Πρέπει να υπάρχει μια ελεύθερη και αυθόρμητη ανταπόκριση αγάπης και λατρείας, μια ελεύθερη μεταστροφή. Η θέληση του ανθρώπου είναι δυνατό να ιαθεί μόνο μέσα στο μυστήριο της ελευθερίας. Μόνο με την ελεύθερη αυτή προσπάθεια εισέρχεται ο άνθρωπός στην καινή, αιώνια ζωή, που αποκαλύπτεται εν Χριστώ Ιησού. Η πνευματική αναγέννηση μπορεί να συντελεσθεί, μόνο μέσα στην τέλεια ελευθερία, μέσα στην υπακοή της αγάπης, στην αυτό-αφιέρωση στο Θεό, εν Χριστώ. Το κακό όμως, όπως και η αμαρτία οφείλονται στη βούληση. Ο Θεός ουδέποτε πιέζει τον άνθρωπο και η κοινωνία με Αυτόν δεν είναι δυνατό να επιβληθεί στην ισχυρογνωμοσύνη. Κατά τη φράση, μάλιστα, του Αγίου Μάξιμου, «το πνεύμα δεν δημιουργεί ένα ανεπιθύμητο αποτέλεσμα, αλλά μεταμορφώνει ένα σκοπό μέσα στη θέωση».

π. Γ. Φ. 

ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΤΗΣ ΔΙΔΑΧΗΣ ΤΩΝ ΘΕΟΛΟΓΩΝ

ΣΕ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΤΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ π. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΦΛΩΡΟΦΣΚΥ

ΘΕΜΑΤΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

 

ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΑΣΚΗΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ

 

ΟΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΟΥ ΤΕΤΑΡΤΟΥ ΑΙΩΝΑ

 

ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΟΥ 5ΟΥ ΑΙΩΝΑ

 

ΟΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΤΟΥ ΕΚΤΟΥ, ΕΒΔΟΜΟΥ ΚΑΙ ΟΓΔΟΟΥ ΑΙΩΝΑ